Landsfort Herle: ontdek Heerlen in de middeleeuwen

Een belangrijk onderdeel van de vestingwerken was de Schelmentoren, die is vandaag de dag nog in volle glorie te bewonderen. De toren heeft een turbulente geschiedenis. Rond 1200 is hij gebouwd en in de 16e eeuw was er een rechtbank en een gevangenis. De houten cachotten (cellen) zijn nog steeds op zolder te vinden. Er zijn meerdere ontsnappingen geweest uit de toren, onder andere van Bokkenrijders. In de houten wenteltrap zit nog een inscriptie van een cipier uit die tijd.

Het hart van middeleeuws Heerlen is en blijft de Pancratiuskerk. De robuuste toren vormt een van de oudste delen van de kerk. De grote blokken in de muur van de toren zijn waarschijnlijk Romeinse bouwstenen. Schuin boven een ingang is een dikke kogel ingemetseld en in de gevel zitten nog veel kogelgaten uit de Tweede Wereldoorlog. Deze en nog veel meer verhalen ontdek je tijdens een boeiende mediatour.

Na de val van het Romeinse Rijk schoof de kern van Heerlen een stukje op, naar het huidige Pancratiusplein. Op het noordelijke deel van het plein, naast de kerk, sta je in het hart van middeleeuws Heerlen. Met uitzicht op de Schelmentoren en de Pancratiuskerk kun je je daar best iets bij voorstellen. In de 11^e eeuw stond hier een kleine kapel, opgedragen aan de apostel Andreas. Die groeide in de eeuwen daarna uit tot de huidige kerk.

Op het hoogtepunt van middeleeuws ‘Herle’ stond er een vesting met alles erop en eraan. De kerktoren had geen torenspits maar kantelen. De kerk was ommuurd met hoge, dikke stadsmuren en eromheen lag een gracht. Via drie stadspoorten bereikte je de versterkte vesting: de Aekerpoort lag waar nu de Geleenstraat aansluit op het Pancratiusplein, de Kerkhofspoort stond op de hoek Bongerd/Wilhelminaplein en de Keulsepoort lag waar de Gasthuisstraat aansluit op de Pancratiusstraat. Verbind je die drie punten met elkaar, dan heb je een goed beeld van waar de middeleeuwse vesting lag.