De Pancratiuskerk stond ooit in het midden van een ovaal terrein omgeven door een walmuur, waaromheen een brede gracht was aangelegd.
Tijdens de herinrichting van het plein in 2006, zijn de contouren van deze slotgracht en walmuur gemarkeerd – je kunt het zien aan de bestrating en de blauwe lampen in de grond, die ’s avonds oplichten.
Zo werd Heerlen in 1318 aangeduid als ‘oppidum’, een Latijnse term die verwees naar een (kleine) stad met ommuring.
Op het Pancratiusplein staat een bronzen maquette van Landsfort Herle: de naam van Heerlen in de middeleeuwen. Vandaag de dag staat er nog weinig overeind, maar de kerk is goed te herkennen.
Ook de Schelmentoren stond er al. Aan het huidige stratenplan herken je de contouren van het landsfort. De oude muren volgden grofweg de binnenkant van de kromme Pancratiusstraat en de Bongerd.
Op de plek waar nu de straten liggen, lag vroeger de gracht. Binnenin het landsfort lagen dus de kerk, het kerkhof en een paar vakwerkhuizen. Het oude, ommuurde kerkhof heeft tot 1901 bestaan, tot de kerk werd uitgebreid.
In 1820 was het zo overvol met grafzerken, dat in 1821 de begraafplaats aan de Akerstraat werd aangelegd.
